Η κυρίαρχη μυθική παράδοση, για την ίδρυση των Ολυμπιακών αγώνων είναι αυτή που αναφέρεται στη διαμάχη μεταξύ του Οινόμαου και του Πέλοπα.

Στα πολύ αρχαία χρόνια, η περιοχή γύρω από την Ολυμπία ανήκε στην κυριαρχία της πόλης Πίσας, αλλά μετά το 570 π.Χ. περιήλθε στην κηδεμονία της Ηλείας. Σύμφωνα με την μυθολογία οι Πισάτες διοργάνωσαν τους πρώτους αγώνες όταν ο Πέλοπας νίκησε σε αρματοδρομία τον βασιλιά της Πίσας Οινόμαο, παντρεύτηκε την κόρη του Ιπποδάμεια και έγινε βασιλιάς της Πίσας.

Ο Παυσανίας που επισκέφθηκε τη Φλιούντα περί το 155 μ.Χ, στη περιοχή της Νεμέας, διασώζει την τοπική παράδοση των Φλιασίων ότι το άρμα του Πέλοπα είχε ανατεθεί στη στέγη του λεγόμενου «ανακτόρου» της πόλης τους.

Σύντομα ο Πέλοπας κατέκτησε τις γειτονικές πόλεις-κράτη και από τότε η ευρύτερη περιοχή, που προηγουμένως λεγόταν Απία, κατά μια εκδοχή από το δέντρο λεύκα (Λεύκη η άπιος), ονομάστηκε Πελοπόννησος.

Αν και οι αγώνες ιστορικά αρχίζουν από το 776 π.Χ., ημερομηνία που θεωρείται ως η πρώτη Ολυμπιάδα, ελάμβαναν μέρος εδώ από τους πανάρχαιους χρόνους και σύμφωνα με την παράδοση ένας από τους ανακαινιστές τους ήταν ο ίδιος ο ήρωας Ηρακλής.

Ο Πέλοπας καθιερώνει τους Αγώνες με μεγάλη αίγλη, σε ανάμνηση των αγώνων του Οινόμαου με τους μνηστήρες, και γι’ αυτό τον τιμούσαν σαν ήρωα.

Ο κάθε αγωνιστής καλείται ν’ αδράξει την ευκαιρία και να ταυτιστεί με τον ίδιο τον ήρωα, τον Πέλοπα, η νίκη του οποίου είχε την ευλογία των θεών και επιβεβαίωσε το χρησμό του Μαντείου των Δελφών. Η μυθική αυτή πράξη, δεν στέκει στο παρελθόν, ζωντανεύει, μετατρέπεται σε πανελλήνια αθλητική γιορτή, καθιερώνει την ιερή εκεχειρία και το ολυμπιακό ιδεώδες, φθάνει μέχρι σήμερα, σαν πράξη ανανέωσης και υπέρβασης της δύναμης της ψυχής του κάθε αθλητή και αγωνιστή ανθρώπου.